प्रातःकाल सन्ध्याम् - Part-I
प्रातः काल संध्या वन्दनं (पुरुष ) Part-I
शरीर शुद्धि |
अपवित्रः पवित्रो वा सर्वावस्थांे गतोஉपिवा |
यः स्मरेत पुण्डरीकाक्षं स बाह्याभ्यन्तर श्शुचिः ||
पुण्डरीकाक्ष पुण्डरीकाक्ष पुण्डरीकाक्षाय नमः |
आचमनः
ॐ माधवाया नमः
ॐ गोविन्दाय नमः
ॐ विष्णवे नमः
ॐ मधुसूदनाय नमः
ॐ त्रिविक्रमाय नमः
ॐ वामनाय नमः
ॐ श्रीधराया नमः
ॐ ऋषिकेशया नमः
ॐ पदमनाभया नमः
ॐ दामोदराय नमः
गणपति ध्यानं
शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुज़म प्रस्नवदनं ध्यायेत सर्व विघ्नोपशांतयेत |
घंटा नादं
आगमार्थंन्तु देवानां ग़मनार्थंन्तु राक्षसां |
कुर्वे घंटा रवं तत्र देवता वाहना लांछनं ||
ज्ञानथो अज्ञानथोवापि कांस्य घंटान नवादयेत |
राक्षसानां पिशाचानाम तदेशे वसतिर्भवेत ||
तस्मात् सर्व प्रयत्नेन घंटा नादं प्रकारयेत !
घंटा देवताभ्यो नमः !
दैवी गायत्री छन्दः प्राणायामे विनियोगः
(प्राणायामं कृत्वा कुम्भके इमं गायत्री मन्त्रमुच्छरेत्)
प्राणायामः
भू-र्भुव॒-स्सुव॒रोम् ॥
(Optional)
नामधेयः …………….
ॐ आपो॒हिष्ठा म॑यो॒भुवः॑ । ता न॑ ऊ॒र्जे द॑धातन ।
म॒हेरणा॑य॒ चक्ष॑से । यो वः॑ शि॒वत॑मो॒ रसः॑ ।
तस्य॑ भाजयते॒ ह नः॒ । उ॒श॒तीरि॑व मा॒तरः॑ ।
तस्मा॒ अर॑ङ्ग माम वः । यस्य॒ क्षया॑य॒ जिन्व॑थ ।
आपो॑ ज॒नय॑था च नः । (तै. अर. ४ -४२ )
ॐ भूर्भुवस्सुवः ।
प्रातः काल मन्त्राचमनः
सूर्य श्च, मामन्यु श्च, मन्युपतय श्च, मन्यु॑कृते॒भ्यः ।
पापेभ्यो॑ रक्ष॒न्ताम् । यद्रात्र्या पाप॑ मका॒र्षम् ।
मनसा वाचा॑ ह॒स्ताभ्याम् । पद्भ्या मुदरे॑ण शि॒श्ञ्चा ।
रात्रि॒ स्तद॑वलु॒म्पतु । यत्किञ्च॑ दुरि॒तं मयि॑ ।
इदमहं मा ममृ॑त यो॒ नौ । सूर्ये ज्योतिषि जुहो॑मि स्वा॒हा॓ ॥ (तै. अर. 10. 24)
रचन: विश्वामित्र महर्षि
शरीर शुद्धि |
गङ्गेच यमुने चैव गोदावरी सरस्वति ।
नर्मदा सिन्धु कावेरी जलेऽस्मिन् संनिधिं कुरु ॥
आत्मा शुद्धि |
आत्मा शुद्धि |
अपवित्रः पवित्रो वा सर्वावस्थांे गतोஉपिवा |
यः स्मरेत पुण्डरीकाक्षं स बाह्याभ्यन्तर श्शुचिः ||
पुण्डरीकाक्ष पुण्डरीकाक्ष पुण्डरीकाक्षाय नमः |
आचमनः
ॐ अच्युताया नमः / स्वाहा !
ॐ अनन्ताय नमः / स्वाहा !
ॐ गोविन्दाय नमः / स्वाहा !
ॐ केशवाय नमः
ॐ नारायणाय नमः ॐ अनन्ताय नमः / स्वाहा !
ॐ गोविन्दाय नमः / स्वाहा !
ॐ केशवाय नमः
ॐ माधवाया नमः
ॐ गोविन्दाय नमः
ॐ विष्णवे नमः
ॐ मधुसूदनाय नमः
ॐ त्रिविक्रमाय नमः
ॐ वामनाय नमः
ॐ श्रीधराया नमः
ॐ ऋषिकेशया नमः
ॐ पदमनाभया नमः
ॐ दामोदराय नमः
(एतान्युच्चार्य उप्यक्त प्रकारं कृते अङ्गानि शुद्धानि भवेयुः)
शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुज़म प्रस्नवदनं ध्यायेत सर्व विघ्नोपशांतयेत |
घंटा नादं
आगमार्थंन्तु देवानां ग़मनार्थंन्तु राक्षसां |
कुर्वे घंटा रवं तत्र देवता वाहना लांछनं ||
ज्ञानथो अज्ञानथोवापि कांस्य घंटान नवादयेत |
राक्षसानां पिशाचानाम तदेशे वसतिर्भवेत ||
तस्मात् सर्व प्रयत्नेन घंटा नादं प्रकारयेत !
घंटा देवताभ्यो नमः !
भूतोच्चाटन
उत्तिष्ठन्तु । भूत पिशाचाः । ये ते भूमिभारकाः । ये तेषामविरोधेन । ब्रह्मकर्म समारंभे ।
ॐ भूर्भुवस्सुवः ।
दैवी गायत्री छन्दः प्राणायामे विनियोगः
(प्राणायामं कृत्वा कुम्भके इमं गायत्री मन्त्रमुच्छरेत्)
प्राणायामः
ॐ भूः । ॐ भुवः । ओग्ं सुवः । ॐ महः । ॐ जनः । ॐ तपः । ओग्ं स॒त्यम् ।
ॐ तथ्स॑वि॒तुर्वरे॓ण्यं॒ भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो नः॑ प्रचोदया॓त् ॥
ओमापो॒ ज्योती॒ रसो॒உमृतं॒ ब्रह्म॒ ॐ तथ्स॑वि॒तुर्वरे॓ण्यं॒ भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो नः॑ प्रचोदया॓त् ॥
भू-र्भुव॒-स्सुव॒रोम् ॥
सङ्कल्पः
ममोपात्त, दुरित क्षयद्वारा, श्री परमेश्वर प्रीत्यर्थं
प्रताः सन्ध्याम् उपासिष्ये ॥
(Optional)
शुभे शोभने, अभ्युदय मुहूर्ते, श्रीमद भगवतो महापुरुषस्य महाविष्णो राज्ञया, प्रवर्त मानस्य, अद्य ब्रह्मणो , द्वितीय परार्धे, विष्णुपदे, श्वेतवराह कल्पे, वैवश्वत मन्वन्तरे, कलियुगे, प्रथम पादे, ……….देशे , ………...ग्रामे, ……….. ......
अस्मिन वर्तमान व्यावहारिक, चान्द्रमान……
..
संवत्सरे। ......…......…विकरी (From April/May 2019)
अयने ………………उत्तरायने From 14th Jan Makara S to 16th July Karka S, दक्षिणायने
ऋतौ ………………वसंत /ग्रीष्म /वर्षा /शरद /हेमन्त/शिशिर )
मासे ……………… (पौसा 7th Jan 2019/माघा 5th Feb /फाल्गुना 7th Mar /चैत्रा 6th Apr /वैशाखा 5th May /जयेष्ठा 4th June /अषाढ़ 4th July /श्रवणा 2nd Aug /भाद्रपद 31st Aug/अश्विन 29th Sep /कार्तिक 29th Oct/ मार्गशिरा 27th Nov /पौसा 27th Dec 2019)
पक्षे ………………. शुक्ला /कृष्णा
तिथौ……………… पद्मी...…………चतुर्दशी,...पूर्णिमास्य / अमावस्या।
वासरे ……………. भानुवासरे/ इन्दुवासरे /भौमवासरे /सौम्यवासरे /गुरुवासरे /शुक्रवासरे /शनिवासरे।
(रविवासरे/सोमवासरे /मंगलवासरे /बुधवासरे /बृहस्पतिवासरे /शुक्रवासरे/शनिवासरे। )
नक्षत्र …………… आर्द्रा
योग ……………… व्यतिपत
करण …………… कौलवा
श्रीमान………………
गोत्रः ………………..नामधेयः …………….
मार्जनः
ॐ श्री केशवाय नमः (Write ॐ)
म॒हेरणा॑य॒ चक्ष॑से । यो वः॑ शि॒वत॑मो॒ रसः॑ ।
तस्य॑ भाजयते॒ ह नः॒ । उ॒श॒तीरि॑व मा॒तरः॑ ।
तस्मा॒ अर॑ङ्ग माम वः । यस्य॒ क्षया॑य॒ जिन्व॑थ ।
आपो॑ ज॒नय॑था च नः । (तै. अर. ४ -४२ )
ॐ भूर्भुवस्सुवः ।
(इति शिरसि मार्जयेत्)
(हस्तेन जलं गृहीत्वा)प्रातः काल मन्त्राचमनः
सूर्य श्च, मामन्यु श्च, मन्युपतय श्च, मन्यु॑कृते॒भ्यः ।
पापेभ्यो॑ रक्ष॒न्ताम् । यद्रात्र्या पाप॑ मका॒र्षम् ।
मनसा वाचा॑ ह॒स्ताभ्याम् । पद्भ्या मुदरे॑ण शि॒श्ञ्चा ।
रात्रि॒ स्तद॑वलु॒म्पतु । यत्किञ्च॑ दुरि॒तं मयि॑ ।
इदमहं मा ममृ॑त यो॒ नौ । सूर्ये ज्योतिषि जुहो॑मि स्वा॒हा॓ ॥ (तै. अर. 10. 24)
(इति मन्त्रेण जलं पिबेत्)
आचम्य (ॐ केशवाय स्वाहा, … श्री कृष्ण परब्रह्मणे नमो नमः)
पुनर आचमनः
तस्य॑ भाजयते॒ ह नः॒ । उ॒श॒तीरि॑व मा॒तरः॑ ।
तस्मा॒ अर॑ङ्ग माम वः । यस्य॒ क्षया॑य॒ जिन्व॑थ ।
आपो॑ ज॒नय॑था च नः ।
ॐ भूर्भुवस्सुवः ।
प्रातः संध्या कालातित प्रायश्चित्तं अर्घ्य प्रधानं करिष्ये
ॐ भूर्भुव॒स्सुवः॑ ॥ तथ्स॑वि॒तुर्वरे॓ण्यं॒ भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो नः॑ प्रचोदया॓त् ॥
प्रातःकाल तर्पणं
सन्ध्यां तर्पयामि, गायत्रीं तर्पयामि, ब्राह्मीं तर्पयामि, निमृजीं तर्पयामि ॥
पुनर आचमनः
ॐ अच्युताया नमः / स्वाहा !
ॐ अनन्ताय नमः / स्वाहा !
ॐ गोविन्दाय नमः / स्वाहा !
ॐ केशवाय नमः
ॐ नारायणाय नमः
ॐ माधवाया नमः
ॐ गोविन्दाय नमः
ॐ विष्णवे नमः
ॐ मधुसूदनाय नमः
ॐ त्रिविक्रमाय नमः
ॐ वामनाय नमः
ॐ श्रीधराया नमः
ॐ ऋषिकेशया नमः
ॐ पदमनाभया नमः
ॐ दामोदराय नमः
ॐ अनन्ताय नमः / स्वाहा !
ॐ गोविन्दाय नमः / स्वाहा !
ॐ केशवाय नमः
ॐ नारायणाय नमः
ॐ माधवाया नमः
ॐ गोविन्दाय नमः
ॐ विष्णवे नमः
ॐ मधुसूदनाय नमः
ॐ त्रिविक्रमाय नमः
ॐ वामनाय नमः
ॐ श्रीधराया नमः
ॐ ऋषिकेशया नमः
ॐ पदमनाभया नमः
ॐ दामोदराय नमः
द्वितीय मार्जनः
द॒धि॒ क्रावण्णो॑ अकारिषम् । जि॒ष्णो रश्व॑स्य वा॒जि॑नः ।
सु॒रभिनो॒ मुखा॑कर॒त्प्रण॒ आयूग्ं॑षि तारिषत् ॥
सु॒रभिनो॒ मुखा॑कर॒त्प्रण॒ आयूग्ं॑षि तारिषत् ॥
आपो॒हिष्ठा म॑यो॒भुवः॑ । ता न॑ ऊ॒र्जे द॑धातन ।
म॒हेरणा॑य॒ चक्ष॑से । यो वः॑ शि॒वत॑मो॒ रसः॑ । तस्मा॒ अर॑ङ्ग माम वः । यस्य॒ क्षया॑य॒ जिन्व॑थ ।
आपो॑ ज॒नय॑था च नः ।
अर्घ्य प्रदानं
ॐ भूर्भुव॒स्सुवः॑ ॥ तथ्स॑वि॒तुर्वरे॓ण्यं॒ भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो नः॑ प्रचोदया॓त् ॥
(Repeat three times for evening)
प्राणयामः
(इत्यञ्जलित्रयं विसृजेत्)
ॐ भूः । ॐ भुवः । ओग्ं सुवः । ॐ महः । ॐ जनः । ॐ तपः । ओग्ं स॒त्यम् ।
ॐ तथ्स॑वि॒तुर्वरे॓ण्यं॒ भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो नः॑ प्रचोदया॓त् ॥
ओमापो॒ ज्योती॒ रसो॒உमृतं॒ ब्रह्म॒
भू-र्भुव॒-स्सुव॒रोम् ॥
भू-र्भुव॒-स्सुव॒रोम् ॥
(इत्यञ्जलित्रयं विसृजेत्)
सङ्कल्पः
ममोपात्त, दुरित क्षयद्वारा, श्री परमेश्वर प्रीत्यर्थं
ॐ भूर्भुवस्सुवः ।
इक्या अनुसंधानं (वंदना मुद्रा )
असावधीत्यो ब्रह्मा ब्रह्मैवाहमस्मि !
आचमनः
आदित्यं तर्पयामि !
सोमं तर्पयामि !
अंगारकं तर्पयामि !
बुधं तर्पयामि !
बृहस्पतिं तर्पयामि !
शुक्रं तर्पयामि !
शनैश्चरं तर्पयामि !
रहूँ तर्पयामि !
केतुं तर्पयामि !
आचमनः
ॐ अच्युताया नमः / स्वाहा !
ॐ अनन्ताय नमः / स्वाहा !
ॐ गोविन्दाय नमः / स्वाहा !
ॐ केशवाय नमः
ॐ नारायणाय नमः
ॐ माधवाया नमः
ॐ गोविन्दाय नमः
ॐ विष्णवे नमः
ॐ मधुसूदनाय नमः
ॐ त्रिविक्रमाय नमः
ॐ वामनाय नमः
ॐ श्रीधराया नमः
ॐ ऋषिकेशया नमः
ॐ पदमनाभया नमः
ॐ दामोदराय नमः
ॐ अनन्ताय नमः / स्वाहा !
ॐ गोविन्दाय नमः / स्वाहा !
ॐ केशवाय नमः
ॐ नारायणाय नमः
ॐ माधवाया नमः
ॐ गोविन्दाय नमः
ॐ विष्णवे नमः
ॐ मधुसूदनाय नमः
ॐ त्रिविक्रमाय नमः
ॐ वामनाय नमः
ॐ श्रीधराया नमः
ॐ ऋषिकेशया नमः
ॐ पदमनाभया नमः
ॐ दामोदराय नमः
देवी तर्पणं (Sit facing North and let water flow from your four finger tips on to the
large vessel)
large vessel)
आदित्यं तर्पयामि !
सोमं तर्पयामि !
अंगारकं तर्पयामि !
बुधं तर्पयामि !
बृहस्पतिं तर्पयामि !
शुक्रं तर्पयामि !
शनैश्चरं तर्पयामि !
रहूँ तर्पयामि !
केतुं तर्पयामि !
केशवं तर्पयामि !
नारायणं तर्पयामि !
माधवं तर्पयामि !
गोविन्दं तर्पयामि !
नारायणं तर्पयामि !
माधवं तर्पयामि !
गोविन्दं तर्पयामि !
विष्णुं तर्पयामि !
मधुसूदनं तर्पयामि !
त्रीविक्रमं तर्पयामि !
वामनं तर्पयामि !
श्रीधरं तर्पयामि !
ऋषिकेशं तर्पयामि !
पदमनाभं तर्पयामि !
दामोदरं तर्पयामि !
मधुसूदनं तर्पयामि !
त्रीविक्रमं तर्पयामि !
वामनं तर्पयामि !
श्रीधरं तर्पयामि !
ऋषिकेशं तर्पयामि !
पदमनाभं तर्पयामि !
दामोदरं तर्पयामि !
सन्ध्याङ्ग तर्पणं
प्रातःकाल तर्पणं
सन्ध्यां तर्पयामि, गायत्रीं तर्पयामि, ब्राह्मीं तर्पयामि, निमृजीं तर्पयामि ॥
Reference : news.tirumalahills.org
Reference: https://sanskritdocuments.org
Reference: YouTube video of Krishna Sharma.
Reference: www.scribd.comReference: www.vignanam.org/veda/nitya-sandhya-vandanam-devanagari.html
Reference: www.scribd.comReference: www.vignanam.org/veda/nitya-sandhya-vandanam-devanagari.html